फळ माशी (Fruit Fly)
टोमॅटो पिकात फळ माशी (फ्रूट फ्लाय) हा एक प्रमुख किटक आहे,जो पिकाचे मोठे नुकसान करू शकतो.
शास्त्रीय नाव
✅Bactrocera dorsalis
किडींचे जीवनचक्र
✅फळ माशीचे जीवन चक्र खालीलप्रमाणे आहे:
अंडी (Eggs)
- मादी फळ माशी फळांच्या पृष्ठभागावर अंडी घालते.
- प्रत्येक मादी 100 ते 400 अंडी घालू शकते.
- अंडी सामान्यतः 1-2 मिलीमीटर लांबीची असतात.
- अंडी घातल्यानंतर 2-3 दिवसांत त्यातून अळ्या बाहेर येतात.
अळी (Larvae)
- अंड्यातून बाहेर आलेल्या अळ्या फळाच्या आत घुसतात आणि त्यातल्या पोषक द्रव्यांवर आपला विकास करतात.
- अळ्या फळांमध्ये 5-15 दिवस राहतात.
- अळीच्या या अवस्थेत फळ मोठ्या प्रमाणात नुकसान होते, कारण अळ्या फळाचे आतील भाग खातात.
कोष (Pupa)
- अळ्या जेव्हा पूर्ण वाढ होतात तेव्हा त्या जमिनीमध्ये उतरतात आणि तिथे कोष अवस्थेत जातात.
- कोष अवस्था 7-10 दिवसांची असते.
- कोष अवस्था पूर्ण झाल्यानंतर त्यातून प्रौढ फळ माशी बाहेर येते.
पतंग अवस्था (Adult)
- पतंग आयुष्य साधारणतः 1-2 महिने असते.
- पतंग साधारणत 10-14 दिवसांत लैंगिकदृष्ट्या प्रौढ होतात आणि पुनरुत्पादनास सुरूवात करतात.
- पतंग फळांच्या वासाने आकर्षित होतात आणि त्यावर अंडी घालतात.
✅फळ माशी या किडीचे जीवनचक्र सरासरी 10 ते 14 दिवसांमध्ये पूर्ण होते आणि त्यामुळे ती कीड वेगाने पसरते आणि पिकांना मोठ्या प्रमाणावर हानी पोहोचवते. यासाठी योग्य कीड व्यवस्थापन उपाययोजना आवश्यक असतात
पोषक वातावरण
- तापमान:फळ माशीच्या वाढीसाठी आदर्श तापमान 20°C ते 30°C आहे. या तापमानात माशीची संख्या जलद वाढते.
- आर्द्रता:उच्च आर्द्रता माशीच्या वाढीसाठी पोषक आहे. 60% पेक्षा अधिक आर्द्रता असलेली ठिकाणे माशीच्या प्रजननासाठी योग्य असतात.
- फळे:टोमॅटो, आंबा, केळी, पपई, आणि इतर फळे या माशीच्या प्रजननासाठी पोषक असतात. टोमॅटोच्या पिकात ही माशी विशेषतः फळांची खराबी करते.ही माशी प्रामुख्याने लाल झालेल्या फळांकडे आकर्षित होते
प्रादुर्भाव कसा ओळखावा
फळांवर लक्षणे
- फळांवर छोटे, गोल, बारीक छिद्र दिसतात, ज्या ठिकाणी माशीने अंडी घातलेली असतात.
- फळांच्या आत माशीच्या अळ्या असतात, ज्यामुळे फळे आतून खराब होतात.
- फळांमध्ये पिठीप्रमाणे पदार्थ साचलेला दिसतो.
फळे खराब होतात.
- फळे लवकर पिकून व खराब होतात.
- फळांचे रंग बदलून ते विकृत होतात.
प्रतिबंधात्मक नियोजन
शारीरिक उपाय
- रोगग्रस्त आणि प्रभावित फळांची वेगळी छाटणी करून ती नष्ट करणे.
- पिकाच्या अवशेषांची योग्य प्रकारे विल्हेवाट लावणे.
आकर्षण आणि कॅच ट्रॅप्स
- फेरोमोन ट्रॅप्सचा वापर करणे जेणेकरून नर माशीला आकर्षित करून ती पकडली जाऊ शकते.
- प्रोटीन बेस्ड आकर्षण ट्रॅप्स वापरणे जेणेकरून माश्यांना पकडणे सोपे होईल.
जैविक नियंत्रण
- जैविक कीटकनाशकांचा वापर करणे, जसे की नीम तेल.
- नैसर्गिक शत्रूंचा वापर करणे, जसे की परजीवीत कीटक आणि पक्षी.
रासायनिक नियंत्रण:
- आवश्यकतेनुसार, किटकनाशकांचा मर्यादित वापर करणे. इमिडाक्लोप्रिड किंवा स्पिनोसाड यासारखे कीटकनाशके वापरली जाऊ शकतात.
पिकांचे नियोजन
- पिकांच्या फेरपालट (crop rotation) करणे.
- एकाच जातीच्या फळपिकांची लागवड न करणे.
मातीचे व्यवस्थापन
- मातीची योग्य प्रकारे नांगरणी करणे जेणेकरून मातीतील अळ्या नष्ट होतील.
- सूर्यप्रकाशाद्वारे मातीचे निर्जंतुकीकरण (solarization) करणे.
नियंत्रणात्मक उपाययोजना
