तंबाखूवरील सुरवंट (Tobacco Caterpillar)
शास्त्रीय नाव
✅Spodoptera litura
जीवनचक्र
✅तंबाखूवरील सुरवंटाचे जीवनचक्र चार मुख्य टप्प्यांत विभागलेले आहे:
अंडी अवस्था (Egg)
- मादी पतंग पानांच्या खालील पृष्ठभागावर, मुख्यतः समूहात अंडी घालते.
- साधारणतः 2-4 दिवसांत अंड्यातून सुरवंट बाहेर येतात.
- अंडी गोलाकार आणि पांढऱ्या रंगाच्या असतात, जे काळजीपूर्वक निरीक्षण केल्यास पानांच्या खाली दिसू शकतात.
अळी अवस्था (Larva)
- अळी अवस्था साधारणतः 2-3 आठवडे टिकते.
- अळी अवस्था सहा टप्प्यांत विभागली जाते (instars).
- अळी पानांवर खाते आणि पानांचे मोठ्या प्रमाणात नुकसान करते.
- अळी सुरुवातीला पानांचे नरम भाग खाते आणि नंतर संपूर्ण पान नष्ट करते.
- अळी काळ्या-करडया रंगाची असून तिच्या शरीरावर पांढऱ्या-करड्या पट्ट्या असतात.
कोष अवस्था (Pupa)
- अळी जमिनीमध्ये किंवा पानांच्या खालील पृष्ठभागावर कोष अवस्थेत प्रवेश करते.
- साधारणतः 7-10 दिवस ही अवस्था टिकते.
- कोष गडद तपकिरी रंगाचा असतो आणि तो शांत स्थितीत राहतो.
पतंग (Adult)
- कोष अवस्थेनंतर प्रौढ पतंग तयार होते.
- प्रौढ पतंग साधारणतः 8-10 दिवस जगतात.
- प्रौढ माद्या पानांच्या खाली अंडी घालून नवीन जीवनचक्र सुरू करतात.
- प्रौढ पतंग तपकिरी रंगाचे असून त्याच्या पंखांवर पांढरे-करडे पट्टे असतात.
जीवनचक्र सारांश
- अंडी अवस्था : 2-4 दिवस
- अळी अवस्था : 2-3 आठवडे
- कोष अवस्था : 7-10 दिवस
- पतंग अवस्था : 8-10 दिवस
या किडीचा प्रादुर्भाव कसा ओळखावा?
पानांवर छिद्रे
- लहान सुरवंट सुरुवातीला पानांच्या खालच्या पृष्ठभागावर खाणे सुरू करतात, ज्यामुळे पानांवर लहान छिद्रे दिसतात.जसजसे सुरवंट मोठे होतात, तसतसे ते संपूर्ण पान खातात, ज्यामुळे मोठी छिद्रे दिसू शकतात.पानांवर अनियमित खाण्याच्या खुणा आढळतात.सुरवंट पानांचा मध्यभाग खातात आणि फक्त शिरा (veins) शिल्लक राहतात.
फळांवर छिद्रे
- सुरवंट फळांवर देखील हल्ला करतात, ज्यामुळे फळांवर लहान किंवा मोठी छिद्रे दिसतात.
- फळे विकृत होऊन गुणवत्तेत घट येते.
किडीची उपस्थिती
- सुरवंट रात्री सक्रीय असतात, त्यामुळे रात्री निरीक्षण केल्यास त्यांची उपस्थिती सोपी होते.
- पानांच्या खाली आणि जमिनीवर अळ्या आढळू शकतात.
पतंग
- प्रौढ पतंग पिकाच्या जवळपास आढळते.
- प्रौढ पतंग तपकिरी रंगाचे असून त्याच्या पंखांवर पांढरे-करडे पट्टे असतात.
प्रादुर्भावाचे निरीक्षण करण्यासाठी उपाय
नियमित निरीक्षण
- पिकांचे नियमित निरीक्षण करणे, विशेषतः पानांच्या खालच्या पृष्ठभागावर आणि रात्रीच्या वेळी.
फेरपालट
- पिकांची फेरपालट करून किडीच्या प्रादुर्भावाची तीव्रता कमी करणे.
सापळे वापरणे
- प्रकाश सापळे (light traps) आणि फेरोमोन सापळे वापरणे, जेणेकरून प्रौढ फुलपाखरू पकडले जातील.
या किडीच्या प्रादुर्भावमुळे नुकसान काय होते?
पानांचे नुकसान
- सुरवंट पानांवर खाणे सुरू करतात,ज्यामुळे पानांवर छिद्रे निर्माण होतात.लहान अळ्या पानांचा नरम भाग खातात, ज्यामुळे पानांचा आकार विकृत होतो. मोठ्या अळ्या संपूर्ण पान खाऊ शकतात, पानांवर मोठे छिद्रे आणि कंगोरे निर्माण होतात यामुळे प्रकाश संश्लेषण प्रक्रिया,श्वसन प्रक्रिया,वहन प्रक्रिया मंदावते ज्यामुळे रोपांची वाढ खुंटते.
कळ्यांचे आणि फुलांचे नुकसान
- सुरवंट कळ्या आणि फुलांवर खाणे सुरू करतात ज्यामुळे त्यांचा विकास थांबतो.फुलांचा आकार आणि गुणवत्ता कमी होते, ज्यामुळे उत्पादनाचे नुकसान होते.
फळांचे नुकसान
- सुरवंट थेट फळांवर हल्ला करतो, ज्यामुळे फळांवर छिद्रे आणि खड्डे तयार होतात.फळांचा विकास थांबतो आणि त्यांच्या आकारात विकृती येते.फळांवर लहान छिद्रे दिसतात, ज्यामुळे विक्री मूल्य घटते.
उत्पादनातील घट
- पिकावर मोठ्या प्रमाणात सुरवंटाचा प्रादुर्भाव असल्यास उत्पादनात मोठी घट येऊ शकते.
- पानांचा आणि फळांचा विकास थांबल्यामुळे उत्पादनाची संख्याही कमी होते.
गुणवत्तेतील घट
- फळांच्या आणि पानांच्या गुणवत्तेत घट येते, ज्यामुळे बाजारात त्यांची विक्री कमी होते.
- विकृतीत फळे विक्रीसाठी योग्य राहात नाहीत आणि त्यामुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक नुकसान होते.
रोगांचा प्रसार
- सुरवंट फळांवर आणि पानांवर जखमा निर्माण करतात, ज्यामुळे दुय्यम रोगांचा प्रसार होऊ शकतो.
- जखमांद्वारे बुरशीजन्य आणि बॅक्टेरियल रोगांचा प्रसार होतो, ज्यामुळे पिकांचे अधिक नुकसान होते.
प्रतिबंधात्मक उपाययोजना
पारंपरिक उपाय
- पिकांची फेरपालट करून कीड नियंत्रण.
- निरोगी रोपे निवडणे आणि लागवड करणे.
- पीक अवशेषांची योग्य विल्हेवाट लावणे.
यांत्रिक उपाय
- अंड्यांचे समूह काढून टाकणे.
- अळी हाताने काढून नष्ट करणे.
- प्रकाश सापळे (light traps) वापरणे.पतंग हे निशाचर असतात व प्रकाशाकडे आकर्षित होतात, त्यामुळे पतंगांवर नियंत्रण मिळेल.
- शेताच्या चारही बाजूने सापळा पिकांची लागवड करणे.ज्यामुळे पतंगांचा सर्वप्रथम प्रादुर्भाव हा सापळा पिकांवर होतो व नियंत्रणात्मक उपाययोजना करण्यासाठी वेळ मिळतो.
- शेताच्या चारही बाजूंनी इनसेक्ट नेट लावावे,ज्यामुळे शेताच्या बाहेरील किडिंचे पतंग शेतामध्ये येऊ शकत नाही.
जैविक उपाय
- जैविक कीटकनाशके जसे की Bacillus thuringiensis वापरणे.
- मित्र किडिंचा वापर करणे.जसे की (Parasitic wasps)
रासायनिक उपाय
- कीटकनाशकांची योग्य मात्रेत आणि योग्य वेळेत फवारणी करणे. जसे की स्पिनोसॅड,इमामेक्टिन बेंजोएट,क्लोरोपायरीफॉस.
निरीक्षण आणि व्यवस्थापन
- तंबाखूवरील सुरवंटाचा प्रादुर्भाव नियंत्रित करण्यासाठी पिकांचे नियमित निरीक्षण करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. वेळेवर उपाययोजना केल्यास पिकांचे नुकसान कमी करता येते.
- तंबाखूवरील सुरवंटाच्या जीवनचक्र आणि नियंत्रण उपाययोजना यांचा आढावा घेऊन पिकांचे योग्य व्यवस्थापन करणे आवश्यक आहे.
