आंतरपिक पद्धती (Intercropping) विषयी अधिक माहिती.

आंतरपिक पद्धती म्हणजे दोन किंवा अधिक पिके एकाच वेळी शेतात लावणे. परंतु या पद्धतीमध्ये पिकांमधील अंतर आणि लावण्याची पद्धत ही मिश्र पीक पद्धतीपेक्षा खूप वेगळी असते.या पद्धतीचा उद्देश विविध पिकांमध्ये संसाधनांचा अधिक कार्यक्षम वापर करून उत्पादनवाढ करणे आणि पर्यावरणावर होणारा ताण कमी करणे आहे .

आंतरपिक पद्धतीचे प्रकार 

समांतर आंतरपिक पद्धती 

• वर्णन – दोन पिके समांतर रांगेत लावली जातात.
• उदाहरण – मकासह सोयाबीन, कापूससह तूर.

मिश्र आंतरपिक पद्धती 

• वर्णन – दोन पिके एकमेकांमध्ये मिसळून लावली जातात.
• उदाहरण – गहू आणि हरभरा

ओळ आंतरपिक पद्धती 

• वर्णन – दोन पिके समांतर रांगेत, पण विशिष्ट अंतर ठेवून लावली जातात.
• उदाहरण – मकासह सोयाबीन.

पट्टी आंतरपिक पद्धती

• वर्णन – पिके एकाच शेतात पट्ट्यांमध्ये लावली जातात.
• उदाहरण – उसासह भाजीपाला.

रेशो आंतरपिक पद्धती (Relay Intercropping)

• वर्णन – एक पिक काढणीनंतर दुसरे पीक लगेच लावले जाते.
• उदाहरण – गहू काढणीनंतर मक्याची लागवड.

आंतरपिक पद्धतीचे फायदे

कीड आणि रोग नियंत्रण

• विविध पिके एकत्र लावल्यामुळे कीड आणि रोग एका पिकावर एक वाटत नाहीत.
• काही पिके नैसर्गिक कीटकनाशके म्हणून काम करतात, ज्यामुळे कीड आणि रोगांचे प्रमाण कमी होते.

मातीची सुपीकता राखली जाते

• विविध पिकांच्या मुळांमुळे मातीतील पोषक तत्वांचे संतुलन राखले जाते.
• काही पिके मातीला नायट्रोजन देतात.
• काही पिके मातीतील पोषक तत्वांचे शोषण करतात.

विविध पिकांचे उत्पादन

• आंतरपीक पद्धतीत विविध प्रकारची पिके एकाच शेतात मिळतात.
• त्यामुळे शेतकऱ्यांना एकाच वेळी विविध उत्पादन मिळते यामुळे उत्पादनाची विविधता वाढते.

पर्यावरणीय फायदे

• विविध पिकांच्या लागवडीमुळे मातीचे संरक्षण होते.
• पाण्याचा योग्य वापर होतो आणि जैवविविधता वाढते.

संसाधनांचा प्रभावी वापर

• आंतरपीक पद्धतीमुळे सूर्यप्रकाश, पीक, पोषक तत्वे आणि जमीन यांचा अधिक कार्यक्षम वापर होतो त्यामुळे उत्पादन क्षमता वाढते.

आंतरपिक पद्धतीचे तोटे 

योग्य व्यवस्थापनाची आवश्यकता

• विविध पिकांची लागवड, देखभाल आणि कापणी यासाठी अधिक काळजी घेणे आवश्यक असते, यामुळे व्यवस्थापनाचे काम अधिक कठीण होते.

पाणी आणि पोषक तत्वांचे प्रभावी व्यवस्थापन आवश्यक

• विविध पिकांच्या पाणी आणि पोषक तत्त्वांच्या गरजा वेगवेगळ्या असतात, त्यामुळे त्यांचे प्रभावी व्यवस्थापन करणे आवश्यक असते.

मशिनरीचा वापर

• विविध पिकांची लागवड केल्यामुळे यंत्रसामग्रीचा  वापर कठीण होतो. त्यामुळे कष्ट वाढते.

स्पर्धा

• काही पिकांमध्ये संसाधनांसाठी स्पर्धा होते, ज्यामुळे काही पिकांचे उत्पादन कमी होऊ शकते.

आंतरपीक पद्धतीचे उदाहरणे 

मका आणि सोयाबीन

• मका आणि सोयाबीन एकत्र लावल्यामुळे मकाचे उत्पादन वाढते आणि मातीतील नायट्रोजनची पातळी टिकून राहते.

ऊस आणि भाजीपाला

• उसासह भाजीपाला लावल्यामुळे मातीतील पोषक तत्वांचे संतुलन राखले जाते आणि उत्पादनाची विविधता मिळते.

गहू आणि हरभरा

• गहू आणि हरभरा एकत्र लावल्यामुळे गहू पिकाच्या कीड नियंत्रणात राहते आणि मातीची गुणवत्ता सुधारते.

आंतरपीक पद्धतीने शेती केल्यास शेतकऱ्यांना अनेक फायदे मिळतात, जाड  मातीची सुपीकता राखणे, कीड आणि रोग नियंत्रण, उत्पादनाची विविधता आणि पर्यावरणाचे रक्षण यांचा समावेश आहे. याचे व्यवस्थापन कठीण असले तरी, योग्य नियोजन आणि तंत्रज्ञानाच्या मदतीने आंतरपीक पद्धतीचा अवलंब केल्यास शेतकरी त्यांच्या उत्पन्नाची विविधता वाढवू शकतात आणि पर्यावरणाचे रक्षण करू शकतात.