बीज प्रक्रियेच्या पद्धती
May 30, 2024
- बीज प्रक्रिया म्हणजे बियाणे पेरणीपूर्व विविध पद्धतींचा वापर करून त्यांची गुणवत्ता आणि उगवण क्षमता सुधारण्याची प्रक्रिया.
- बीज प्रक्रिया केल्याने बियांचे संरक्षण, रोगप्रतिकार शक्ती वाढते,आणि उगवण क्षमता सुधारते. येथे काही सामान्य बीज प्रक्रियेच्या पद्धती दिल्या आहेत.
रासायनिक बीज प्रक्रिया
बुरशीनाशक प्रक्रिया
- उद्देश – बियाण्यांवर बुरशीजन्य रोगांपासून संरक्षण
- उदाहरणे – कार्बेन्डाझिम, मॅन्कोझेब, थायरम यांसारखे बुरशीनाशके वापरणे.
- पद्धत – बियाण्यांना बुरशीनाशकाच्या द्रावणात बुडवणे किंवा त्यांच्यावर बुरशीनाशक पावडर लावणे.
कीटकनाशक प्रक्रिया
- उद्देश – बियाण्यांवर असलेल्या किडींपासून संरक्षण.
- उदाहरणे – इमिडाक्लोप्रिड, थायमिथोकझाम यांसारखे कीटकनाशक वापरणे.
- पद्धत – बियाण्यांना कीटकनाशकांच्या द्रावणात बुडवने किंवा बियाण्यावर) कीटकनाशकांची पावडर लावणे.
न्यूट्रीएंट कोटिंग
- उद्देश – बियाण्यांना आवश्यक पोषक तत्त्वांचा पुरवठा.
- उदाहरणे – झिंक, मोलिब्डेनम, बोरॉन यांसारखी सूक्ष्म पोषक तत्वे वापरणे.
- पद्धत – बियाण्यांवर पोषक तत्वांचा लेप लावणे.
जैविक बीज प्रक्रिया
रायझोबियम उपचार
- उद्देश – डाळीच्या पिकांमधील नायट्रोजन स्थिरीकरण्यासाठी मदत
- उदाहरणे – रायझोबियम बॅक्टेरिया वापरणे.
- पद्धत – बियाण्यांना रायझोबियमच्या द्रावणात बुडवणे किंवा पावडर लावणे.
मायकोरायझा उपचार
- उद्देश – मुळांच्या वाढीसाठी आणि पोषक तत्त्वांचे शोषण वाढवणे.
- उदाहरणे – मायकोरायझा बुरशी वापरणे.
- पद्धत – बियाण्यांना मायकोरायझा द्रावणात बुडवणे किंवा पावडर लावणे.
ट्रायकोडर्मा उपचार
- उद्देश – बुरशीजन्य रोगांपासून संरक्षण
- उदाहरणे – ट्रायकोडर्मा हराझियानम वापरणे.
- पद्धत – बियाणांवर ट्रायकोडर्मा पावडर लावणे.
यांत्रिक बीजप्रक्रिया
बीज पॉलिशिंग
- उद्देश – बियाणे शुद्धीकरण आणि त्यांच्या बाह्य पृष्ठभागावरील अशुद्धता काढून टाकणे.
- पद्धत – यांत्रिक पॉलिशिंग मशीनचा वापर करून बीज पॉलिश करणे.
बीज कोटिंग
- उद्देश – बियाणांचे संरक्षण आणि उगवण क्षमता वाढवणे.
- पद्धत – बीज कोटिंग मशीनचा वापर करून बियाण्यांवर सुरक्षात्मक लेप लावणे.
भौतिक बीज प्रक्रिया
गरम पाण्याची प्रक्रिया
- उद्देश – बियाण्यांवरील रोगजनक नष्ट करणे.
- पद्धत – बियाणांना काही मिनिटासाठी गरम पाण्यात बुडवणे.
सौर उष्णता प्रक्रिया
- उद्देश – बियाण्यांवरून कीटक आणि रोगजनक नष्ट करणे.
- पद्धत – बियाण्यांना काही तासासाठी सूर्यप्रकाशात ठेवणे.
जलप्रक्रिया
पाण्यात भिजवणे
- उद्देश – उगवण क्षमता वाढवणे.
- पद्धत – बियाण्यांना काही तासासाठी पाण्यात भिजवणे.
जैविक द्रावणात भिजवणे
- उद्देश – बियाण्यांना पोषक तत्वांचा पुरवठा आणि रोग प्रतिकारशक्ती वाढवणे.
- पद्धत – बियाणांना जैविक द्रावणात काही तासांसाठी भिजवणे.
- बीज प्रक्रिया केल्याचे फायदे
रोग नियंत्रण
- बीज प्रक्रिया केल्याने बियाण्यांवरील बुरशी, बॅक्टेरिया आणि विषाणूमुळे होणाऱ्या रोगांचा नाश होतो.
- बियाणांची रोगप्रतिकारशक्ती वाढते, ज्यामुळे पिकांची चांगली वाढ होते.
कीटक नियंत्रण
- बीज प्रक्रिया केल्याने बियाण्यांवर असलेल्या किडींचा नाश होतो, ज्यामुळे बियाण्यांची उगवण क्षमता सुधारते.
उगवण क्षमता सुधारणा
- बीज प्रक्रिया केल्याने बियाण्यांचा उगवण वेग वाढतो, ज्यामुळे पिकांची वाढ वेगाने होते.
- बियाण्यांची उगवण एकसारखे होते, ज्यामुळे शेतातील पिकांची एकरुपता वाढते.
पोषक तत्त्वांचा पुरवठा
- बीज प्रक्रिया केल्याने बियाण्यांना आवश्यक पोषक तत्त्वांचा पुरवठा होतो, ज्यामुळे मुळांची आणि पिकांची चांगली वाढ होते.
- सूक्ष्म पोषक तत्त्वांचा पुरवठा केल्याने पिकांची रोगप्रतिकारशक्ती आणि गुणवत्ता वाढते.
मुळांच्या विकासासाठी मदत
- बीज प्रक्रिया केल्याने मुळांची वाढ चांगली होते, ज्यामुळे पिकांना पाण्याचा आणि पोषक तत्वांचा अधिक चांगला पुरवठा होतो
- मुळांची शाखा वाढल्यामुळे पिकांची स्थिरता वाढते आणि त्यांना पोषक तत्त्वांचा पुरवठा अधिक चांगला होतो.
पिकांची गुणवत्ता आणि उत्पादन सुधारणा
- बीज प्रक्रिया केल्याने पिकांची फळांची गुणवत्ता वाढते, त्यामुळे उत्पादनाचे दर वाढतात.
- पिकांची उत्पादन क्षमता वाढते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचा नफा वाढतो.
पर्यावरणपूरकता
- बीज प्रक्रिया केल्याने शेतात रासायनिक कीटकनाशके आणि बुरशीनाशकांचा वापर कमी होतो, ज्यामुळे पर्यावरणावर होणारा प्रतिकूल परिणाम कमी होतो.
- जैविक बीज प्रक्रिया केल्याने मातीची सुपीकता टिकून ठेवता येते आणि पिकांची वाढ नैसर्गिकरित्या सुधारता येते.