एकपीक पद्धती (Monoculture )

एकपीक पद्धती म्हणजे एकाच प्रकारचे पीक मोठ्या क्षेत्रात लावणे.. या पद्धतीचा वापर औद्योगिक शेतीमध्ये मोठ्या प्रमाणावर केला जातो कारण यात उत्पादनाची कार्यक्षमता वाढते आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर सुलभ होतो.

एकपीक पद्धतीचे फायदे 

उत्पादनाची कार्यक्षमता वाढते

• एकाच पिकाची लागवड केल्याने शेतकऱ्यांना पिकाची देखभाल करणे आणि कापणी करणे सोपे होते. मोठ्या प्रमाणात उत्पादन मिळते आणि त्यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढते.

तंत्रज्ञानाचा वापर

• एकाच पिकासाठी आवश्यक असलेले यंत्रसामग्री, खते, कीटकनाशके इ. वापर सुलभ होतो, यामुळे उत्पादनाचा खर्च कमी होतो.

प्रशिक्षण आणि ज्ञान

• एकाच पिकाबद्दल अधिक सखोल ज्ञान मिळवणे शक्य होते. शेतकऱ्यांना विशेष प्रशिक्षणाची गरज असते आणि ते त्यांच्या अनुभवावर आधारित काम करू शकतात.

बाजारपेठ

• एक पद्धतीमुळे शेतकऱ्यांना एकाच प्रकारचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात विक्रीसाठी उपलब्ध होते, ज्यामुळे त्यांना स्थिर बाजारपेठ मिळवता येते.

एकपीक पद्धतीचे तोटे

किड आणि रोगांचा प्रादुर्भाव

• एकाच प्रकारचे पीक लावल्यामुळे कीड आणि रोगांना अनुकूल वातावरण मिळते, त्यामुळे रोगप्रतिकारकता कमी होते आणि रोग व किडींचा प्रादुर्भाव वाढतो.

मातीतील पोषक तत्वांचा ऱ्हास

• एकाच पिकाच्या सततच्या लागवडीमुळे मातीतील विशिष्ट पोषक तत्वांची कमतरता निर्माण होते. यामुळे मातीची सुपीकता कमी होते.

जैविविधतेचा अभाव

• एकाच प्रकारच्या पिकाच्या लागवडीमुळे जैविविधता कमी होते. यामुळे पर्यावरणार नकारात्मक परिणाम होतो आणि परिसंस्थेतील संतुलन बिघडते.

पर्यावर्णीय जोखीम

• एकाच पिकावर अवलंबून राहिल्यास बाजारभावातील बदलांचा वापर केल्यामुळे माती, पाणी अणि हवेचे प्रदूषण वाढते. यामुळे पर्यावरणीय जोखीम वाढते.

एकपिक पद्धतिची उदाहरणे

• तांदूळ (Rice) – तांदूळ हे जगभरातील एक प्रमुख अन्नधान्य पीक आहे. तांदुळाच्या एक पीक पद्धतीमुळे मोठ्या प्रमाणात उत्पादन मिळते ,पण किड आणि रोगांचा प्रादुर्भाव वाढतो.
• गहू (Wheat) – गहु हे उत्तर अमेरीकेतील, युरोपातील आणि आशियातील प्रमुख पीक आहे. गव्हाच्या एकपीक पद्धतीमुळे उत्पादनात वाढ होते, पण मातीतील पोषक तत्वांचा ऱ्हास होतो.
• मका (Maize) –मका हे उत्तर आणि दक्षिण अमेरिकेतील प्रमुख पीक आहे. मकाच्या एक पीक पद्धतीमुळे उत्पादनात वाढ होते पण कीड आणि रोगांचे प्रमाण जास्त असते.