मातीचे प्रकार

मातीचे विविध प्रकार त्यांच्या  भौतिक, रासायनिक आणि खनिज गुणधर्मावर आधारित वेगवेगळे आहेत. खाली काही प्रमुख मातीचे प्रकार दिले आहेत.

वाळूसार माती

गुणधर्म

कणांचा आकार

• वाळूसार मातीचे कण आकाराने मोठे असतात, साधारणपणे 0.05 मी मी ते 2 मी मी व्यासाचे
• या मातीतील कणांचे परिणाम लहान असल्याने ती हलकी आणि झिरपणारी असते.

पाणी भरून ठेवण्याची क्षमता

• वाळूसार मातीमध्ये पाणी भरून ठेवण्याची क्षमता खूप कमी असते.
• पाण्याचा वेगाने निचरा होतो, त्यामुळे पाणी धरून ठेवणे कठीण होते.
• यामुळे या मातीला कोरडे होण्यासाठी कमी वेळ लागतो.

हवेचा प्रवाह

• वाळूसार मातीमध्ये हवा चांगली खेळती राहते. मातीच्या कणांमध्ये जास्त अंतर असल्यामुळे हवेचा प्रवाह सोपा होतो.
• त्यामुळे मातीची उष्णता शोषण करण्याची क्षमता जास्त असते.

सुरुवातीच्या पोषण तत्त्वांची कमतरता

• वाळूसार मातीमध्ये पोषण तत्वांची कमतरता असू शकते, त्यामध्ये आवश्यक खनिजे आणि सेंद्रिय घटक कमी प्रमाणात आढळतात.
• यामुळे पीक लागवड करताना अतिरिक्त खतांचा वापर करावा लागतो.

ही माती कोणत्या भागात आढळते.

• नद्या आणि नाले, समुद्रकिनारे, वाळवंटी प्रदेश, डोंगराळ आणि खडकळ प्रदेश, जलाशय आणि तलाव, खान क्षेत्रे सागराच्या तळाशी इत्यादी.

 चिकन माती 

गुणधर्म

कणांचा आकार आणि बनावट

• चिकन मातीतील कण आकाराने खूपच लहान असतात, साधारणपणे 0.002 मी मी पेक्षा कमी व्यासाचे.
• या मातीचे कण लहान आणि घन असतात, ज्यामुळे मातीची घनता जास्त असते आणि ती अत्यंत घट्ट बनते.

पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता

• चिकनमाती मध्ये पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता खूप जास्त असते. पाण्याचे कण मातीच्या लहान कणांमध्ये अडकतात आणि त्यामुळे माती ओलसर राहते.
• पाणी जास्त काळ धरून ठेवणारी माती असल्याने, ती पिक लागवडीसाठी उपयुक्त ठरते. विशेषत: जिथे पाण्याचा पुरवठा कमी असतो.

पाण्याचा निचरा

• चिकन मातीतील पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता जास्त असल्यामुळे पाण्याचा निचरा हळू होतो. पाणी मातीमध्ये झिरपण्यास जास्त वेळ लागतो.
• यामुळे पाण्याची कमतरता असलेल्या प्रदेशांमध्ये ही माती फायदेशीर ठरते.

पोषण तत्वांचे धरून ठेवणे

• चिकनमाती मध्ये पोषण तत्वे धारण करण्याची क्षमता अधिक असते. ही माती पोषक तत्त्वांचे नुकसान कमी करते, ज्यामुळे पिकांना आवश्यक घटक मिळतात.
• हि माती खनिजांनी समृद्ध असते. जी पिकांच्या वाढीसाठी उपयुक्त ठरते.

चिकटपणा आणि लवचिकता

• चिकन माती तिच्या चिकटपणामुळे ओलसर अवस्थेत लवचिक असते. ही लवचिकता मातीला विविध आकारात घडवण्यासाठी उपयुक्त असते.
• मूर्ती कौशल्य, भांडी आणि इतर कलात्मक वस्तू तयार करताना या गुणधर्माचा फायदा होतो.

गाळाची माती 

गुणधर्म

कणांचा आकार

• गाळाच्या मातीतील कण आकाराने मध्यम असतात. साधारणपणे 0.02 मी मी ते 0.05 मी मी  व्यासाचे.
• या मातीतील कण वाळूसार मातीपेक्षा लहान आणि चिकनमाती पेक्षा मोठे असतात.

पाणी धारण क्षमता

• गाळाच्या मातीची पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता वाळूसार मातीपेक्षा अधिक असते. परंतु मृदु माती पेक्षा कमी असते.
• ही माती पाण्याचे धारण करण्यासाठी मध्यम प्रमाणात सक्षम असते, ज्यामुळे पाणी झिरपण्यासाठी आणि साठवण्यासाठी उपयुक्त ठरते.

पोषण तत्वांचे धरून ठेवणे

• गाळाच्या मातीमध्ये पोषण तत्व धारण करण्याची क्षमता असते. ही माती पोषण तत्व धरून ठेवते, ज्यामुळे पिकांना आवश्यक घटक मिळतात.
• हि माती खनिजांनी समृद्ध असते, जी पिकांच्या वाढीसाठी उपयुक्त ठरते.

हवेचा प्रवाह आणि निचरा

• वाळूच्या मातीमध्ये हवेचा प्रवाह वाळूसार माती पेक्षा कमी आणि चिकनमाती पेक्षा जास्त असतो.
• पाण्याचा निचरा चांगला होतो, त्यामुळे पिकांची घनता नियंत्रित राहते, आणि माती ओलसर राहते.

सरलता आणि चिकटपणा

• गाळाची माती साधारणपणे स्पर्शास गुळगुळीत असते. ती चिकण मातीसारखी चिकट नसते, परंतु वाळूसार मातीपेक्षा अधिक गुळगुळीत असते.
• हि माती योग्य प्रमाणात ओलसर राहते, ज्यामुळे तिचा वापर शेती आणि इतर उद्देशासाठी सोयीस्कर ठरतो.

लोम माती 

गुणधर्म

संरचना

• लूम माती ही वाळूसार (40%), गाळाची (40%) आणि  चिकन माती (20%) यांचे मिश्रण असते. यामुळे तिची रचना समतोल असते.
• ह्या तिन्ही घटकांच्या योग्य मिश्रणामुळे लूम मातीला विविध गुणधर्म मिळतात जे पिकांच्या चांगल्या वाढीसाठी आवश्यक असतात.

पाणी धारण क्षमता

• लुम माती मध्ये जलधारण क्षमता चांगली असते. ज्यामुळे माती ओलसर राहते आणि पिकांना आवश्यक पाणी उपलब्ध होते.
• पाण्याचा निचरा नियंत्रित असल्याने मातीमध्ये ओलावा टिकून राहतो.

हवेचा प्रवाह

• लुम माती मध्ये हवेचा प्रवाह उत्तम असतो.
• हवेच्या चांगल्या प्रवाहामुळे मातीतील सूक्ष्मजीवांची सक्रियता वाढते, जी मातीची उर्वरकता वाढवते.

पोषक तत्वे धारण

• लुम माती मध्ये पोषक तत्वे धरून ठेवण्याची क्षमता अधिक असते. ही पिकांना आवश्यक खनिजे आणि सेंद्रिय पदार्थ प्रदान करते.
• चिकनमातीचे गुणधर्म असल्यामुळे लूम माती पोषक तत्वांची कमतरता सहन करत नाही.

सरलता

• लूम माती चिकनमाती पेक्षा कमी चिकट असते. आणि वाळूसार मातीपेक्षा अधिक गुळगुळीत असते. ती स्पर्शास मऊ आणि लवचिक असते.
• यामुळे मुळांचे सडणे रोखले जाते आणि पिकांची चांगली वाढ होते.

पाण्याचा निचरा

• लूम मातीमध्ये पाण्याचा निचरा चांगल्या प्रकारे होतो, ज्यामुळे पाणी साठवून राहत नाही.
• यामुळे मुळांचे सडणे रोखले जाते आणि पिकांची चांगली वाढ होते.

रेताड माती 

गुणधर्म

रचना आणि संरचना

• रेताड माती खडकाचे अपघर्षण होऊन बनते. ती मुख्यता खडकांचे आणि खनिजांचे तुकडे असतात. जे नदी, वारा आणि इतर नैसर्गिक घटकांमुळे तुटतात.
• रेताड मातीतील कण मोठे आणि रुंद असतात, साधारणपणे 0.05 मी मी ते 2 मी मी व्यासाचे.

जलधारण क्षमता

• रेताड मातीची जलधारण क्षमता खूप कमी असते. पाणी झिरपून जाण्याचा वेळ जास्त असल्याने ही माती पाणी धरून ठेवत नाही.

हवेचा प्रवाह

• रेताड मातीमध्ये दोन कणांमध्ये जास्त अंतर असल्यामुळे हवेचा प्रवाह सोपा होतो.
• यामुळे माती लवकर कोरडी होते. आणि मुळांना आवश्यक ऑक्सिजन मिळतो.

गरम शोषण क्षमता

• रेताड माती गर्मी शोषून घेते आणि लवकर गरम होते, त्यामुळे उन्हाळ्यात हि माती जास्त गरम होऊ शकते.
• हिवाळ्यात ही  माती लवकर थंड होते.

सरलता आणि घनता

• रेताड माती हलकी असते आणि सहज हलवता येते. ती खूपच सरळ असते आणि सहजपणे कोरडी होते.
• मातीची घनता कमी असल्यामुळे ती इतर मातीच्या तुलनेत हलकी आणि सहजपणे हलवता येते.

काळी माती (रेगुर) 

गुणधर्म

खनिजयुक्त

• काळी माती खनिजांनी समृद्ध असते. ती कॅल्शियम, कार्बोनेट, मॅग्नेशियम, पोटॅशियम आणि लोह यांसारख्या खनिजांनी समृद्ध असते.
• या खनिजांचे प्रमाण मातीच्या उर्वरकतेसाठी अत्यंत महत्त्वाचे असते.

जलधारण क्षमता

• काळी माती पाण्याचे धारण उत्तम प्रकारे करते. तिची पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता जास्त असल्यामुळे ती पाण्याचे संचयन चांगले करते.
• पाणी झिरपण्याचा वेग कमी असल्यामुळे ही माती ओलसर राहते आणि पिकांच्या वाढीसाठी आवश्यक ओलावा टिकवते.

फुगण्याची आणि आकसण्याची क्षमता

• काळया मातीमध्ये फुगण्याची आणि आकसण्याची क्षमता जास्त असते. पाण्यामुळे माती फुगते आणि कोरडी झाल्यावर आकसते.
• यामुळे त्या मातीला तडे जातात, ज्यामुळे हवेचा प्रवाह चांगला होतो आणि मातीतील जिवाणूंची सक्रियता वाढते.

 सेंद्रिय पदार्थ

• काळ्या मातीमध्ये सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण जास्त असते, ती ह्युमसने समृद्ध असते, ज्यामुळे मातीची उर्वरकता वाढते.
• सेंद्रिय पदार्थ पिकांना आवश्यक तत्वे पुरवतात आणि मातीची रचना सुधारतात.

तापमान सहनशीलता

• काळी माती तापमान सहन करण्यास सक्षम असते. ती गरम उन्हाळ्यातही ओलसर राहते, आणि थंडीतही पिकांचे संरक्षण करते.
• तिची उष्णता धारण क्षमता चांगली असते.

लाल माती

गुणधर्म

रंग आणि रचना

• लाल माती लोखंडाच्या ऑक्साइडमुळे लाल रंगाची असते. लोखंडाच्या ऑक्साईडेशनमुळे मातीला विशिष्ट लाल रंग प्राप्त होतो.
• ही माती साधारणपणे खडकांचे विघटन आणि अपघर्षणामुळे तयार होते.

खनिज आणि पोषक तत्वे

• लाल मातीमध्ये लोखंड, मॅग्नेशियम आणि अल्युमिनियम यांसारखी खनिजे असतात.
• ती खनिजांनी समृद्ध असली तरी नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण कमी असू शकते, ज्यामुळे मातीला खतांची गरज भासते.

जलधारण क्षमता

• लाल मातीची जलधारण क्षमता मध्यम असते. ती पाणी धरून ठेवते पण अति ओलावा साठवत नाही.
• जलधारण क्षमतेमुळे योग्य प्रमाणात पाणी झिरपते आणि माती ओलसर राहते.

हवेचा प्रवाह

• लाल मातीमध्ये मातीच्या कणांमध्ये योग्य अंतर असल्यामुळे हवेचा प्रवाह सोपा होतो.
• वायु प्रवाहामुळे मातीतील जिवाणूंची सक्रियता वाढते आणि मातीची उर्वरकता सुधारते.

फुगणे आणि संरचना

• लाल माती साधारणपणे भुसभुशीत असते. आणि फुगण्याची आणि आकसण्याची क्षमता कमी असते.
• ही माती जड नसते, ज्यामुळे ती हलवणे सोपे असते.