बहूपिक पद्धती 

बहुपिक पद्धती म्हणजे एकाच शेतात विविध प्रकारची पिके एकत्र लावणे. या पद्धतीची विविध पिके एकमेकांच्या शेजारी लावली जातात, ज्यामुळे उत्पादनांची गुणवत्ता सुधारते आणि पर्यावरणाचे रक्षण होते.

बहुपिक पद्धतीचे फायदे 

मातीतील पोषक तत्वांचे संतुलन राखले जाते.

• विविध पिके लावल्यामुळे मातीतील विविध पोषक तत्त्वांचा वापर संतुलित पद्धतीने होतो. काही पिके नायट्रोजन आणि इतर पोषक तत्वे मातीला परत देतात, ज्यामुळे मातीची सुपीकता टिकून राहते.

किड आणि रोगांचे प्रमाण कमी होते.

• विविध पिकांमुळे किड आणि रोगांना अनुकूल वातावरण मिळत नाही. काही पिकांमधील नैसर्गिक गुणधर्म किड आणि रोगांपासून संरक्षण करतात, ज्यामुळे रासायनिक किटकनाशकांचा वापर कमी होतो.

 जैवविविधता वाढते

• बहुपिक पद्धतीमुळे शेतात जैवविविधता वाढते, ज्यामुळे परिसंस्थेतील संतुलन टिकून राहते. हे पर्यावरणासाठी अत्यंत फायदेशीर असते.

उत्पादनाची माहिती

• विविध पिके लावल्यामुळे शेतकऱ्यांना विविध प्रकारचे उत्पादन मिळते, ज्यामुळे त्यांच्या उत्पन्नाचे स्त्रोत वाढतात.

परिस्थितीला अनुकूलता

• विविध पिके लावल्यामुळे एक पिक अपयशी ठरल्यास इतर पिकांचे उत्पन्न मिळू शकते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना आर्थिक स्थैर्य मिळते.

बहुपिक पद्धतीचे तोटे 

व्यवस्थापन कठीण होते

• विविध पिकांची एकत्र लागवड केल्यामुळे व्यवस्थापन कठीण होते. प्रत्येक पिकाच्या वेगवेगळ्या गरजा पूर्ण करणे आवश्यक असते. ज्यामुळे व्यवस्थापनाचा खर्च आणि कष्ट वाढतात.

उत्पादन व्यवस्थापन अधिक खर्चिक ठरू शकते.

• विविध पिकांची लागवड, देखभाल, कापणी आणि विक्री या सर्व प्रक्रिया अधिक खर्चिक आणि वेळखाऊ ठरू शकतात.

यंत्रसामग्रीचा वापर कठीण

• विविध पिके असल्यामुळे विशिष्ट यंत्रसामग्रीचा वापर करणे कठीण होऊ शकते, ज्यामुळे मॅन्युअल श्रमांची आवश्यकता वाढते.

तज्ञ ज्ञानाची आवश्यकता

• बहुपिक पद्धतीत विविध पिकांची लागवड, देखभाल आणि व्यवस्थापनासाठी विशेष ज्ञान आणि कौशल्य आवश्यक असते, ज्यामुळे तज्ञांच्या सल्ल्याची गरज भासू शकते.

बहुपिक पद्धतीची उदाहरणे 

• मका आणि सोयाबीन – मकासह सोयाबीन लावल्याने मकाचे उत्पादन वाढते, आणि मातीतील नायट्रोजनची पातळी टिकून राहते.
• भात आणि डाळी – भातास उडीद किंवा मूग यासारख्या डाळी लावल्याने नायट्रोजनची पूर्तता होते, आणि भाताचे उत्पादन अधिक चांगले होते.
• गहू आणि हरभरा – गव्हासह  हरभरा लावल्याने गहू पिकाच्या किड नियंत्रणात राहते, आणि मातीचे गुणवत्ता सुधारते.
• कडधान्य आणि भाजीपाला – कडधान्ये आणि भाजीपाला एकत्र लावल्यास दोन्ही पिकांचे उत्पादन वाढते, आणि मातीतील पोषक तत्त्वांचे संतुलन राखले जाते.

बहुपीक पद्धतीने शेती केल्यास शेतकऱ्यांना अनेक फायदे मिळतात, ज्यात मातीची सुपीकता टिकवून ठेवणे, कीड आणि रोग नियंत्रण आणि जैवविविधता वाढणे यांचा समावेश आहे. यांचे व्यवस्थापन कठीण असले तरी शेतकऱ्यांना दीर्घकालीन फायदे मिळतात. योग्य नियोजन आणि तंत्रज्ञानाच्या मदतीने बहुपिक पद्धतीचा अवलंब केल्यास शेतकरी त्यांच्या उत्पन्नाची विविधता वाढवू शकतात आणि पर्यावरणाचे रक्षण करू शकतात.