पिकांच्या वाढीसाठी आवश्यक परिस्थिति आणि उत्पादन वाढण्याचे उपाय.

पिकांच्या वाढीसाठी आवश्यक परिस्थिती 

1)हवामान 

• तापमान-विविध पिकांसाठी तापमानाची आवश्यकता वेगवेगळी असते. सामान्यतः पिके 20°C ते 30°C तापमानात चांगली वाढतात.
• हवामान-प्रत्येक पिकाच्या वाढीसाठी विशिष्ट हवामान आवश्यक असते. उदा. गहू थंड हवामानात चांगला वाढतो तर तांदूळ गरम आणि दमट हवामानात चांगला वाढतो.

2)माती

• मातीचा प्रकार-विविध पिकांना वेगवेगळी माती आवश्यक असते. सामान्यता उत्तम निचऱ्याची, पोषणयुक्त माती पिकांसाठी उत्तम असते.
• मातीचा pH – पिकांच्या वाढीसाठी 6 ते 5 PH असलेली माती सर्वोत्तम असते.
• मातीची सुपीकता -मातीची सुपीकता अत्यंत महत्वाची आहे. माती परीक्षण करून आवश्यक पोषक तत्वांचा पुरवठा करावा.

3)पाणी

• सिंचन – पिकांच्या वाढीसाठी योग्य प्रमाणात पाणी आवश्यक आहे. पिकाच्या प्रकारानुसार सिंचन व्यवस्थापन करावे.
• निचरा -योग्य निचरा असणे अत्यंत आवश्यक आहे, कारण पाणी साचल्याने मुळांचे नुकसान होऊ शकते आणि उत्पादन कमी होते.

 उत्पादन वाढवण्यासाठी करायच्या कार्यक्षम उपाययोजना 

1)बियाणांची निवड

• स्थानिक हवामान आणि मातीच्या नुसार योग्य, उच्च उत्पन्न देणारे आणि रोगप्रतिरोधक संकरीत बियाण्यांची निवड करावी.

2)पेरणीची पद्धत 

• पेरणीची तारीख – योग्य वेळी पेरणी करावी जेणेकरून पिकांना आवश्यक वाढीचा काळ मिळेल.
• वनस्पतींची संख्या-प्रत्येक पिकाच्या योग्य वाढीसाठी आवश्यक प्रमाणात एकरी रोपांची संख्या असावी.

3)पोषण व्यवस्थापन

• खतांचा कार्यक्षम वापर-माती परीक्षणाच्या शिफारसीनुसार आवश्यक पोषक तत्त्वांचा पुरवठा करावा. नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि पोटॅशियम हे मुख्य पोषक तत्व आहेत.
• सूक्ष्म पोषक तत्वे-झिंक, गंधक यांसारख्या सूक्ष्म पोषक तत्त्वांची योग्य मात्रा पुरवावी.

4)कीड आणि रोग नियंत्रण 

• समकालीन कीड व्यवस्थापन (IPM) धोरणांचा वापर करून कीड, तण आणि रोग नियंत्रण करावे.
• यात पीक बदल, प्रतिरोधक संकरीत बियाणे आणि योग्य प्रमाणात कीटकनाशकांचा वापर यांचा समावेश होतो.

 5) पाण्याचे व्यवस्थापन

• योग्य सिंचन प्रणालींचा वापर करून पाण्याचा कार्यक्षम वापर करावा
• मातीतील ओलावा टिकवण्यासाठी मल्चिंगचा वापर करावा.

6) मातीचे आरोग्य

• अच्छादन पिके, पिक बदल आणि कमी मशागत पद्धतींचा वापर करून मातीतील सेंद्रिय पदार्थ टिकवून ठेवावेत.

7) कापणीची वेळ

• धान्याचा दर्जा आणि उत्पादन वाढविण्यासाठी योग्य वेळी कापणी करावी.

8) तंत्रज्ञान आणि डेटा

• जीपीएस– मार्गदर्शित उपकरणे आणि मातीतील ओलावा सेन्सर्स यांसारख्या अचूक शेती तंत्रज्ञानाचा वापर करून पेरणी, सिंचन आणि खत व्यवस्थापन सुधारावे.
• उत्पादन मॉनिटर आणि फिल्ड मॅपिंग डेटा चा वापर करून शेतातील विविधतेचे विश्लेषण करून समस्यांचे निराकरण करावे.

या सर्व बाबी लक्षात घेऊन, शेतकरी पिकांना उत्तम वाढीच्या अटी प्रदान करून उत्पादन वाढवू शकतात.